444 yıl önce ilk Rasathanemizi ‘uğursuz’ diyerek topa tutup yıkmıştık

Burak ARTUNER

Günümüzden 448 yıl evvel uzayla ilgili çalışmalar yapmak üzere kurduğumuz birinci tesisi, kurulmasından 4 yıl sonra topa tutup yerle bir etmiştik. Osmanlılar’ın bilimden kopuşunun miládı kabul edilen bu olayın kahramanı, Şamlı bir bilginin oğlu olan Takiyüddin Mehmed bin Maruf’tu.

ŞAM’DAN GELİP PADİŞAH’IN HOCASIYLA YAKINLAŞTI

Şam’da ve Mısır’da eğitim gördükten sonra İstanbul’a gelen Takiyüddin, padişahın hocası Sadettin Efendi ile yakınlaştı ve kendisine kıymetli fırsatlar yarattı. 1574’te İstanbul’da birinci deneyim rasatlarını Galata Kulesi’nde yapmaya başladı. Devletin resmi müneccimbaşı Mustafa Çelebi’nin vefatı üzerine müneccimbaşı olarak atandı.

ÜÇÜNCÜ MURAD, 10 BİN ALTIN VERİP KURDURTTU

Padişah 3. Murad, Takiyüddin’i 1576’da İstanbul Rasathanesi’ni kurmaya memur etti. Bunun için kendisine 10 bin altın tahsis edildi. Takiyüddin’in rasathanesi, şu anda Beyoğlu’nda Fransız elçiliğinin bulunduğu yerin çabucak yanında çalışmalara başladı. Bu rasathane, tüm dünyada 16. yüzyılın en kusursuz bilim odaklarından biri olarak kabul ediliyordu. Astronomi tarihçilerinin hayranlıkla kelamını ettikleri Danimarkalı Tycho Brache’nin tıpkı yıl Hveen Adası’nda inşa ettirdiği “Uroniborg Rasathanesi”yle mukayese edilecek bir seviyedeydi.

BATIL İNANÇLARA MEYİLLİYDİ

III. Murad, batıl inanışlara meyilli bir padişahtı. Gaipten haber veren yıldız takvimlerine inanıyor, fala değer veriyor, bu inancından ötürü bahçıvanı olan bir falcıyı “Şeyh Şuca” ismiyle sarayının nüfuzlu bir şahsiyeti yapmıştı. Takiyüddin’e rasathaneyi kurdurmasında bu tarafının de tesiri olduğu açıktır.

RAMAZAN’DA ÇIKAGELEN KUYRUKLU YILDIZ PLANLARI BOZDU

Takiyüddin çalışırken, 11 Eylül 1577’de bir Ramazan gününde apansız İstanbul semalarında bir kuyrukluyıldız parladı. Takiyüddin, parlaklığı ve kuyruğu doğu tarafında olan ve 40 gün çıplak gözle görülebilen kuyrukluyıldızı birçok geceler uyumadan ve yemeden içmeden çalışarak izlemişti.

İranlılarla ortamızda savaş başladığı bir periyoda denk gelmesi, kuyrukluyıldızın kıymetini çok artırmıştı. Yıldızın kuyruğunun doğuya dönük olması, “uğursuzluğunu akrep üzere düşman üzerine, yani İran’a akıttığı” yorumları yapılmasına neden oldu. Takiyüddin de “Ey álemin medarı olan Padişah, hoş meclisin aydınlık olsun. Bu türlü semavî bir ateşin zuhuru, burada uğur ve düzgünlük alametidir. Lakin İran üzerine, bela, felaket ve şerareleri yağacaktır” öngörüsüyle, padişahın gözüne girdi.

ÇILDIR’DAKİ MAĞLUBİYET VE VEBA SALGINI SONUNU HAZIRLADI

Ancak bu ilgi, kimilerini başından beri rahatsız ediyordu. Kuyrukluyıldızın görünmesinden bir yıl sonra İran’daki Türk güçleri, 9 Ağustos 1578’de Çıldır’da İran’ın Revan Valisi Tokmak Han’a karşı bir zafer kazanmıştı. Birkaç ay sonra İstanbul’da bir veba salgını başladı.

Binlerce insan bu salgında hayatını kaybetti. Periyodun şeyhülislamı Kadızade Ahmet Şemsettin Efendi, sarayda kendi çıkarları zedelenen bir kümenin tesiriyle Padişah’a, “Allah’ın gökyüzüne sakladığı sırları araştırmanın uğursuzluk getirdiğini, felaketlerin birbirini kovaladığını” bildiren fetva sundu. Padişah, bunun üzerine Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa’ya rasathanenin derhal yıkılmasını emretti. 22 Ocak 1580’de Tophane bayırı üzerindeki rasathane binası denizden topa tutulup bir gecede yerle bir edildi.

patronlardunyasi.com