Komisyon üyesi Prof. Dr. Mustafa Öner anlattı: Yeni 5 harf bizim alfabe için değil
Hürriyet’ten Beyazıt Şenbük ve Melike Çalkap’ın haberine nazaran, geçtiğimizeylül ayında Azerbaycan’ın başşehri Bakü’de Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu’nun 3’üncü toplantısı yapılmıştı.
Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) kurduğu Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu’nun Q, X, Ň, Ä, Ŭ harflerinin bulunduğu 34 harften oluşan ‘Ortak Türk Alfabesi’ konusunda uzlaşma sağlandığını duyurmasının akabinde Cumhurbaşkanı Erdoğan da alfabe geçişine Türkiye’nin hazır olduğunu açıkladı.
TDT tarafından Ortak Alfabe Komisyonu’nda yer almak üzere Türk Dil Kurumu Lideri Prof. Dr. Osman Mert ile birlikte görevlendirilen Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Öner, ortak alfabenin çıkış sürecini anlattı:
Q, X, Ň, Ä, Ŭ BİZDE OLMAYACAK
“Azerbaycan ve Türkmenistan 1992, Özbekistan ise 1993 yılında Kiril’den Latin alfabesine geçti. Fakat buna karşın lisanımızda farklar oluştu. Türk Devletleri Teşkilatı (TDT), 2022 yılında bilimsel bir komite kurdu ve her ülkenin dil kurumu lideri yanında bir uzmanla burada yerini aldı. Türkiye’den seçilen kişi benim. Bu kurulun gayesi ortak bir alfabe oluşturmak. Yani başka ülkeler yeniden kendi lisanlarını yazmaya devam edecek ve bizim alfabemizde asla bir değişiklik olmayacak. Bizim alfabemize dahil olmayacak bu 5 harf, öbür ülkelerin kendi ses gereksinimlerini karşılayabilmesi için eklendi.
34 HARFİ KULLANACAKLAR
Bunun yapılması da ‘alfabe birliği’ni oluşturmak içindi. Türk dünyasındaki ülkeler, bu 34 harfli alfabeden yararlanarak tıpkı sesleri ve birebir harfleri kullanabilecek. Örneğin alfabemizdeki ‘ı’ harfi olağanda Latin alfabesinde yoktu, Atatürk’ün yaptığı alfabeyle 1928 yılından beri lisanımızda var. Orta Asya’daki bir Türk cumhuriyetinde ise ‘ı’ harfi yerine ‘y’ harfi kullanılıyor. Bunu ortaklaştırmak gerekiyordu. Özbekistan 1993 yılından beri ‘ş’ sesini çıkarmak için tıpkı İngilizce’deki üzere ‘sh’ ya da ‘ç’ için ‘ch’ yazıyor. Bu da ortak değil. Bu nedenle ortak alfabede kendi ‘ş’ ve ‘ç’ harflerimize yer verdik. Başka yandan yakın vakitte bununla ilgili Özbekistan’dan hoş bir haber gelmesini, yani İngilizce üzere kullandıkları Latin lisanını düzeltmelerini bekliyoruz.
DİPLOMATİK VE BİLİMSEL ORTAKLIK
Ayrıca Atatürk’ün başkanlığında toplanan komiteyle yapılan ve kullanmaya devam ettiğimiz alfabemiz o kadar eksiksiz ki değişmeye gereksinimi yok. Kendi alfabemizle şu an kardeşlerimize ilham veriyoruz. Ortak alfabe konusu kamuoyuna birinci sefer yüksek devlet seviyesinde aktarıldığı için herkes şaşırdı ve alfabemize bu başka harflerin de gireceğini düşündü. Hürriyet aracılığıyla hakikat bilgiyi verelim. O harfler, başka Türk devletlerinin kullandığı ve kullanacağı harfler olacak.
Ülkemizde bir yazı değişikliği asla kelam konusu değil hatta bu durum eğitim sistemimize de yansımayacak. Bu memleketler arası diplomatik ve bilimsel bir iştirak projesidir.”
UZMANLAR NE DEDİ?
Prof. Dr. Ali Fuat Arıcı, YTÜ Türkçe Eğitimi Öğretim Üyesi: Hedef Türk dünyasında her ülke için bir ‘çatı alfabe’ oluşturmaktı. Yani ‘Ortak Türk Alfabesi’nde belirlenmiş 34 harf olsun. Kelam gelimi Türkiye 29’unu, Azerbaycan 34’nü, Türkmenistan 30’unu kullansın’ formunda bir mantık yürütülmüş. Türkiye’nin farklı ağızlarına baktığımızda bu harfleri alfabemizde kullanmasak da ses bedeli olarak karşılığı var. ‘X’ harfini Azerbaycan’da kullanıyorlar, bizde de Doğu Anadolu’da Erzurum, Kars, Iğdır etrafında hırıltılı ‘h’ harfini duyuyoruz. Yeni harfler ortasında yer alan ‘Nazal ‘n’ dediğimiz harf de evvelce beri Türkçe’de konuşulur. Gırtlaktan, burundan gelen ‘n’ seslerinde bunu duyarız. Mangal sözü de böyledir. Azerbaycan’da ve Tatarca’da kullanılan q harfi, Anadolu’da ‘gomşu’ diye söylenen komşu sözüne tekabül eder.
Prof. Dr. Nurettin Demir, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Kısmı Öğretim Üyesi: Türk alfabesine eklenecek ya da ondan çıkarılacak bir harf yok. Kazakistan ve Kırgızistan’ın Latin alfabesine geçme durumu var. Ayrıyeten Türkmenistan ve Özbekistan’ın da alfabesi problemli. Onlara tavsiye edilen ise bizim kullandığımız alfabeyi kullanmaları. Fakat bunu yaparken alfabeye başka harfler de eklendi. Böylelikle onlarla ortak bir alfabede buluşalım istendi. Lakin bu çalışma, güya bizim kullandığımız alfabenin değişmesine yol açacak üzere algılandı.
BİZİMKİ DEĞİŞMEYECEK
Prof. Dr. Ahmet Benzer, Marmara Üniversitesi Türkçe Kısmı Öğretim Üyesi: Türk devletleri olarak bir ortaya geldiğimizde ortak lisanı konuşmak çok değerli. Sözlerimiz de yakın. Geleceği okumak ve kültür bağı oluşturmak noktasında bu çalışmaları kıymetli buluyorum. Kiril alfabesi kullananlar için çok önemli değişiklik olacak lakin bizim için kıymetli bir değişiklik olmaz.
patronlardunyasi.com
